Kłopot z kamieniem nazębnym to coś więcej niż tylko estetyczne niedogodności. Właściwie każdy człowiek zmaga się z tym problemem w mniejszym lub większym stopniu. Zdecydowanie nie jest to jedynie kwestia wyglądu, bowiem kamień może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych, znajdując się nie tylko w obszarze jamy ustnej. Czy jesteśmy w stanie zapobiec jego powstawaniu samodzielnie? Jak radzić sobie z nadmiarem kamienia nazębnego?
Kamień nazębny to nieodłączny towarzysz życia ludzkiego, prawdopodobnie od czasów prehistorycznych. Również inne gatunki ssaków muszą sobie z nim radzić. Analiza prehistorycznych zębów, które mają setki tysięcy lat, pozwala naukowcom na formułowanie wniosków dotyczących ewolucji bakterii i chorób oraz zanieczyszczenia naturalnego środowiska, dzięki obserwacji warstw kamienia nazębnego. Choć dla badaczy stanowi on istotne źródło informacji o historii ludzkości, dla żyjącego człowieka jest ciężkim obciążeniem.
Kamień nazębny to produkt działalności milionów bakterii, które zasiedlają jamę ustną każdego człowieka i są dla niej naturalnym elementem. Bakterie te żywią się cukrami pochodzącymi z naszej diety i przekształcają je w kwasy. By przetrwać, tworzą one razem z innymi cząstkami lepki, przezroczysty film, który okrywa powierzchnię zębów – jest to tzw. płytką nazębną. Głównymi sprawcami tego stanu rzeczy są szczepy bakterii takie jak Veillonella, Actinomyces czy Capnocytophaga oraz Porphyromonas gingivalis i rodzaj Treponema. Regularne czyszczenie pozwala usunąć płytkę, zapobiegając ryzyku próchnicy i chorób dziąseł, ale jeżeli pozostaje na zębach zbyt długo, staje się twarda i zamienia w kamień nazębny. Kamień może lokalizować się zarówno na widocznej emalii, jak i w kieszonkach dziąseł.
Pod względem składu chemicznego kamień nazębny to głównie nieorganiczna mieszanka wapnia i fosforu, dodatkowo zawierająca węglan, sód, magnez, krzem, żelazo, fluor i kilka innych minerałów. Jego skład organiczny stanowi 15-20% masy i obejmuje drobinki skrobi, białka, tłuszcze, bakterie oraz DNA. Indywidualny skład kamienia zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj spożywanej żywności, bakterii i wirusów, z którymi się spotkaliśmy, naszych genetycznych predyspozycji, poziomu pH w naszej jamie ustnej czy ilości wydzielanej śliny. Każdy człowiek ma więc do czynienia z formowaniem się kamienia o różnym nasileniu i różnym tempie.
Z biegiem czasu kamień nazębny zaczyna się przebarwiać, stając się poważnym problemem estetycznym i powodując brązowienie i nierówność zębów. Inne objawy towarzyszące zbyt dużym ilościom kamienia nazębnego to nieprzyjemny zapach z ust oraz czerwone, spuchnięte dziąsła.
Przyczyną powstawania kamienia jest przede wszystkim nieodpowiednia higiena jamy ustnej, zwłaszcza nieodpowiednia częstotliwość mycia zębów oraz brak dokładności. Dieta bogata w węglowodany także przyczynia się do tworzenia płytki nazębnej – badania prowadzone przez ostatnie dwie dekady na ludności różnych regionów świata jednoznacznie dowodzą tej zależności. Dodatkowo na ryzyko rozwoju kamienia wpływają takie czynniki jak: płeć męska, zaawansowany wiek, palenie papierosów, historia radioterapii w okolicach głowy i szyi oraz stosowanie leków zmniejszających produkcję śliny czy zespół Sjögrena.